Рафаэль Адутов

1769-1834

БИБЛИОТЕКА ХРОНОСА

XPOHOC

ФОРУМ ХРОНОСА

НОВОСТИ ХРОНОСА

БИБЛИОТЕКА ХРОНОСА

ИСТОРИЧЕСКИЕ ИСТОЧНИКИ

БИОГРАФИЧЕСКИЙ УКАЗАТЕЛЬ

ГЕНЕАЛОГИЧЕСКИЕ ТАБЛИЦЫ

ПРЕДМЕТНЫЙ УКАЗАТЕЛЬ

СТРАНЫ И ГОСУДАРСТВА

ИСТОРИЧЕСКИЕ ОРГАНИЗАЦИИ

РЕЛИГИИ МИРА

ЭТНОНИМЫ

СТАТЬИ НА ИСТОРИЧЕСКИЕ ТЕМЫ

МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ

КАРТА САЙТА

АВТОРЫ ХРОНОСА

Рафаэль Адутов

Татарская и башкирская эмиграция в Японии

Тамимдар Мухит

   Родился 15 мая 1919г. в селении Салагаш Агрызского района Татарстана. В 1919г. грудным младенцем вывезен родителями в Китай, где вместе с ними проживал в городе Харбин. Там же  с золотой медалью окончил русскую гимназию. С 1932 года проживал в Токио. В 1948 году с отличием закончил экономический факультет университета  Chuo  города Токио. В различные годы   член правления, секретарь, председатель общества «Исламия»,  председатель Духовного управления мусульман Японии, президент Исламского центра Японии. Имеет тесные контакты с руководством Турецкой Республики, ряда  исламских  стран Персидского залива, Малайзии,  государств  Средней и Центральной Азии. Ведет активную переписку  с  родственниками в Татарстане и других регионах  России. Неоднократно приезжая в республику,  много рассказывал о своей жизни в Японии. Именно его любезному содействию и рекомендациям мы обязаны  многочисленными и интересными  источниками об истории татар и башкир на Дальнем Востоке. В настоящее время – лидер тюркской  (тюркомусульманской) общины города Токио, вице президент Исламского центра Японии. Гражданин Турецкой Республики.

На симпозиуме «Исламский мир и ЮгоВосточная Азия».

Токио, 4 ноябрь, 1978

“ Мин июльнең 1 еннән Дубай, Шарьяһ, Согуд Гарәбстанында, Җиддә, Мәккә, Рияд шәһәрләрен вә аннан Катар, Кувейт, Бахрейн, Каһирә вә Лондон, Лондонда Ислам конференциясенә дәгъватлы идем, аннан .... үтеп Истанбулга бардым. Төркиядә бер ай калып, Теһеран, Баңкок, Сингапур, ҺоңКоң [Гонконг] вә Тайбэйларда 2, вә я 4 көн калып, Токиога 15 сентябрьдә кайттым. 

      Отель «Империал». Токио. Салиса и Тамимдар Мухит.

 Из письма гна Т.Мухит.

«С 1го июня  был в Дубае, Шаръях(е), в городах Джидда и Мекка в Саудовской Аравии, затем через Катар, Кувейт, Каир по приглашению  принял  участие в работе исламской конференции в Лондоне… затем через Европу приехал в Стамбул и месяц  проведя  в Турции, через Тегеран, Бангкок, Сингапур, Гонконг, Тайбэй вернулся в Токио 15 сентября…»[10].

Сания Мухаматгалиева (Йауш)

 родилась во Владивостоке в 1920 году. Ее отец в 1905 году работал в городе Троицк у Йаушев (ых) и в 1920г. был послан ими во Владивосток по торговым делам.  Из  автобиографии Сании Йауш:

« Я Сания Йауш, отец Муртаза Мухаммед Гали, мама Сагиде – оба из Казани. Мой старший брат – Гусман Ураллы, его супруга – Фахира, моя старшая сестра – Сара, ее муж – Исмаил. Они все уже покойные. Я – супруга Нуха Йауш.  Я родилась во Владивостоке в 1920 году. Родители грудным младенцем перевезли меня  в Харбин. Вместе с нами переехала и родная сестра отца – Уммикемаль (ее покойного мужа звали Муллаахмет Арслан – их дети живут в США), очень хороший человек, в каждом из десяти ее пальцев – было десять способностей, и также учительница. В Харбине они  вместе с мамой шили стеганые одеяла. Отец уехал в Японию торговать. Отец работал бухгалтером в конторе у Йауш(евых) в городе Троицке и пользовался доверием, так как был старательным и ответственным человеком,  они хорошо к нему относились.

Сообщение С. Йауш. Стамбул. 2005г.

 В 1920 году они послали его с какимито делами во Владивосток. У него было слабое  здоровье   он скончался  в 52 года  в 1932 году, пусть его душа покоится с миром, похоронен в городе Кобе. В Харбине мы жили два года, но я это совершенно не помню. Затем отец перевез нас в Японию. Жили в городе Кобе. Мне тогда было четыре года. До 1940го года жили там. С началом второй мировой войны в 1940 году выехали в Стамбул на пароходе. В Шанхае наш пароход  задержали и перевезли обратно в Японию – город Нагасаки. В трюме парохода жили один месяц. Через месяц интернировали в Бомбей, вместо месяца – добирались 78 дней  через Басру, Багдад  до земли Стамбула.

    .  Стамбул.  Семья гжи      С.Йауш                               .           Сания Йауш,  Зульфия и Рафаэль Адутовы,Рамзия Лаиш.2003г

Остались без средств – бедняку ветер всегда в лицо. В Стамбуле также пережили тяжелые времена: несколько месяцев перебивались с хлеба на воду, пусть над всеми нами будет милость Аллаха. В 1942 году была помолвлена с Нух Йауш(ем). Есть дочь (имя), зять (имя). Они имеют высшее образование; внук (имя). В 1957 году во время торговой поездки в город  Анада Нух погиб в авиакатастрофе: я осталась с 3х летней дочерью. Стараниями я вырастила ее и дала образование. Мне сейчас 84 года –  несмотря на пережитые страдания,  Аллах даровал мне долгую жизнь, пусть каждому из нас будет его благословение, Амин».

***

    В условиях войны наши соотечественники вместе с японским народом также испытывали большие лишения. Хотя ни один из членов махалли “Исламия” не погиб во время войны, дома многих из них сгорели во время пожаров, возникших после многочисленных бомбардировок. Проживая в разных городах Японии и не имея возможности передвигаться по стране, они в течение длительного времени не имели представления о судьбе друг друга.

 В конце войны, летом 1945 года,  начались массированные бомбардировки японских городов, совершаемые тысячами американских летающих крепостей. Налеты сопровождались большими разрушениями и пожарами, бесчисленными жертвами среди гражданского населения.

                   Семья  Разии (справа)  Лейнхард (Касим). СанМатео, Калифорния, США

 Описывая одну из таких бомбардировок летом 1945 года, госпожа Разия Лейнхард рассказывала мне, как американские самолеты (их в этот день было особенно много) начали, волна за волной,  бомбить Токио. От грохота взрывов и обрушивающихся зданий люди не слышали собственных криков. Все вокруг горело. Охваченные страхом, жители Токио метались в поисках спасения и, разглядев безопасное, тихое место между двух полос огня, взрывов и разрушений, обезумевшее, охваченное паникой население ринулось туда. Именно на этот район  американцы и нанесли основной бомбовый удар. Разрушенные улицы были завалены телами тысяч погибших. Почти все, кто там находились, погибли. Среди немногих оставшихся в живых была и госпожа Разия Лейнхард, рассказывая об этом, она не могла сдержать слез [1].

Токио тех лет представляло собой огромные руины, протянувшиеся на многие десятки километров. Среди немногих сохранившихся зданий – здание  мечети и медресе “Исламия”. После окончания войны наши соотечественники постепенно возобновляют прерванные войной связи.

Часть соотечественников после ввода в Японию американской оккупационной армии в 19451950 годах переселяются в различные города США: Сан Франциско, ЛосАнджелес, СанМатео, Бирлингейм, НьюЙорк и другие.

Лишь небольшая  доля когдато большой колонии мусульман, эмигрантов из России, принимают решение остаться в Японии. В числе оставшихся  хаджи Тамимдар и гжа Салиса Мухит, гжа Камария Касим. В 1945 году г. Т.Мухит строит в Токио новый дом.  

Свадебная фотография. Токио, 1945г.

 Из истории этой фотографии. Свадьба Тамимдара – эфенди  и  Салисы – ханум была в 1945г. Оригинал этой фотографии сгорел после пожара, возникшего в результате одной из бомбардировок. Копию сняли через год, в  марте 1946г.   день свадьбы.

Из письма гжи Р. Лаиш (Стамбул, декабрь 2000 г.):

“...Салиса вышла замуж за Тамимдара в марте 1945 года. Во время войны письма не ходили, телефонов не было. На свадьбу не смогли приехать, я в это время жила в Кобе (Ашраф сейчас смеется: кто, говорит, замуж выходит во время войны), но родители (сказали) “если мы умрем, пусть около Салисы будет супруг”,  и позаботились о Салисе. Не было еды, света были перерывы с водой. Были очень тяжелые времена... мы жили в городе Кобе... в апреле 1945 года родилась Ашраф, больница, в которой я лежала, во время бомбежки взлетела на воздух от американской бомбы.

Но я с ребенком успела выбежать. Упала бомба (с напалмом). Как мы живы остались... изза отсутствия еды все мы  были как живые трупы... во время бомбежек мы находились в бомбоубежище...”.

Из писем гжи С. Касим (Токио. 19.04.73.):

«..наших,  здесь (в Японии) очень мало осталось. Большинство умерли,  оставшиеся  уехали кто в Америку, кто в Турцию»[10].

Сугыш.

Япон халкы белән бергә сугыш елларында безнең милләттәшләр дә зур авырлыклар кичерәләр. 2000 елның 27 ноябрендә язган хатында Т.Мөхит әфәнде: “Сугыш вакытында “Исламия” мәхәлләсе әгъзаларыннан беркем дә һәлак булмады”, – дип билгеләп үтә[2]. Гәрчә, күпләренең өйләре, шул исәптән Тәмимдар әфәнденең өе дә күпсанлы бомбага тотулар нәтиҗәсендә чыккан янгыннардан янып бетә. Япониянең төрле шәһәрләренә сибелгән якташларыбыз, ил буенча хәрәкәт итү чикләнгәнгә күрә, аралашудан мәхрүм калып яшиләр.  Сугыш бетте дигәндә генә, 1945 елның җәендә меңләгән Америка хәрби очкычлары япон шәһәрләрен ябырылып бомбага тота башлыйлар. Зур җимерелүләр һәм янгыннар китереп чыгарган авиация һөҗүмнәреннән тыныч халык та бихисап күп кырылган.

Әлеге вакыйгаларның шаһиты Разия ханым Лейнхардт миңа шундый бомбага тотуларның берсе турында сөйләгән иде. Ул көнне аеруча күп булып килгән Америка очкычлары Токиога бомба яудыра башлый. Шартлаулар һәм ишелеп төшкән биналар гөрселдәве мәхшәрендә кешеләр үзләре кычкырганны да ишетмиләр. Бөтен әйләнәтирә ут эчендә кала. Куркудан кая барырга белмәгән, акылдан язу дәрәҗәсенә җиткән халык, ниһаять, шартлау, җимерү һәм ут гарасаты арасында тынычрак бер урынны абайлап, бар көченә шунда ташлана. Әмма, озак та үтми, нәкъ шул район иң көчле бомба һөҗүменә дучар була. Анда булганнар барысы диярлек һәлак ителәләр. Җимерелгән шәһәр урамнарында меңәрләгән мәет ятып кала.

*****

     Хаджи   Нажметдин Мухит                          Шарифулла Мифтахетдин.

Бу турыда сөйләгәндә, Разия Лейнхардтның күзләрендә яшь иде.

Ул еллардагы Токио уннарча километрга сузылган хәрабәләрдән торган. Ниндидер могҗиза белән исән калган аз санлы биналар арасында татарларның мәчете һәм “Исламия” мәдрәсәсе дә булган.

Сугыш авырлыклары милләттәшләребезнең үзара тупланганлыгын сыный. Җимерүләр, янгыннар нәтиҗәсендә йортсызмалсыз калганнарны өйләре исән калучылар үзләренә сыендыра.

Р.Лаеш ханым хатыннан (Истанбул, 2000 елның декабре):

“...Салисә 1945 елда Тәмимдар белән өйләнеште, март аенда. Сугыш заманы булганга, хатлар йөрми иде, телефон да юк. Туйга бара алмадык. Мин ул вакыт Кобэ шәһәрендә яши идем. (Әшрәф хәзер көлә, сугыш вакытында кеше өйләнәме соң дип.) Әмма әти белән әни Салисәне “үзебез үлсәк, янында ире булсын” дип кайгыртканнар. Аш юк, сулар киселә, утлар киселә, бик авыр заман иде. 1945 елның апрелендә Әшрәф дөньяга килде. Мин яткан больнис иртәгәсен американнарның аткан бомбасы илә һавага оча. Яшь бала белән чыгып өлгергәнмен. Өстебезгә дәвамлы бомба төшә иде. Ничек исән калганбыз... Аллаһ саклаган...”[10].

С.Касыйм ханымның хатыннан (Токио, 12.02.76.):

“(Сугыштан соң) хөкүмәт бөтенебезне җыеп иске заманда байларның җәйлек ял итә торган урыннарына илтеп куйды. Анда мин өч ел тордым. Картым да шунда вафат булды...”[10].

  Тамимдар и Салиса Мухит, Сайма Касим. Токио. 1950г

Якташларыбызның бер өлеше 194550 елларда, Япониягә Америка оккупация гаскәрләре кертелгәннән соң, АКШның Берлингейм, СанФранциско, ЛосАнжелес, СанМатео, НьюЙорк шәһәрләренә күченеп китә. 

Байтак кына татар һәм башкортлар “Исламия” мәхәлләсе активистлары тырышлыгы белән Төркия җөмһүрияте гражданлыгын  алып, тугандаш илнең төрле шәһәрләренә килеп урнашалар. Кайчандыр зур гына колонияне тәшкил иткән Россия мөселман мөһаҗирләренең бик азы гына (мәсәлән, Тамимдар хаҗи, Салисә ханым, Камәрия ханым) Япониядә калырга карар итә. Шуларның берсе булган Тәмимдар хаҗи 1945 елны Токиода яңа өй салдыра.

Япония, 1977 ел.

Ил буенча сәяхәткә чыгарга җыенучы безнең туристик төркем җитәкчесенең минем Токиода калу турындагы үтенечемне кире кагуын үкенечле хисләр белән кабул иттем, әмма буйсынмый мөмкин түгел иде.

Программа буенча безгә Хонсю утравының берничә шәһәренә барып чыгу каралган иде. Шулар арасында, һичшиксез, безнең өчен иң танылганы – Хиросима.

Шәһәрнең кыл үзәгендә урнашкан, шау чәчәккә күмелеп утырган бик зур бакча эчендә атом шартлавыннан җимерелгән шәһәр идарәсе бинасының скелет сыман калдыклары күзгә бәрелеп тора. Ерак та түгел – атом бомбасы корбаннары музее. Шундагы диорамаларның берсендә тетрәндергеч төгәллек белән атом шартлавыннан соңгы беренче минутлар сурәтләнгән. Анда бик еракка, офыкка кадәр сузылган бихисап җимереклекләр арасында бер төркем ирләрнең һәм хатынкызларның әллә кая, үзләре дә белмәгән якка таба барулары гәүдәләндерелгән. Күзләре янып беткән, йөзләрендә кемгәдер ялвару, өметләнеп ярдәм көтү чагыла. Әллә кайдан, бик ерактан кайгылы чаң тавышы яңгырый...

Моннан тыш тагын Осака һәм Киото шәһәрләрен йөреп чыкканнан соң, безнең төркем Токиога кайтты. Биредә мине кабат Т.Мөхит әфәнде белән очрашу көтә иде.

Инде төн караңгылыгы җәелгән бер мәлдә без аның белән Токио шәһәренең ШибуйяКу районына килеп җиттек. Шунда безнең каршыбызга чыккан ак сакаллы, күзләре сукырая башлаган бер бабай, Тәмимдар хаҗиның: “Татарстаннан кунагым бар”, – диюен ишетүгә, миңа таба борылып: “Казан торамы әле, улым?” – дип сорады. “Әйе, тора!” – дигән җавабымны ишетүгә, ул үзенең картлыктан һәм дулкынланудан калтырап торган куллары белән мине кочаклап бик озак сулкылдап елады... Соңыннан мин аның кайчандыр Татарстаннан күчеп килеп шушында имам булып калган Гайнан Сафа хәзрәт булганлыгын белдем.

Безнең туристик төркем СССРга кайтырга җыенганда, Мөхит әфәнде миннән Россиядәге туганнарын эзләвемне үтенде. Үзенең белүенчә, аларның Татарстанда, Кама буендагы Пьяный Бор пристаненнан берничә чакрым ераклыкта урнашкан Салагыш авылында яшәүләре ихтимал икән.

Салагыш.

К оглавлению

Адутов Р.М. Татарская и башкирская эмиграция в Японии. Япониядәге  кардәшләребез. Набережные Челны. 2006.

Книга предоставлена для публикации в ХРОНОСе автором.

Здесь читайте:

Рафаэль Адутов (авторская страничка).

Адутов Рафаэль. Татары и башкиры в стране самураев.

БИБЛИОТЕКА ХРОНОСА